در چند سال اخیر موضوع تامین انرژی (برق و گاز) به یک چالش بزرگ برای دولت های مختلف تبدیل شده است و این مشکل با افزایش بی سابقه دمای هوا در اغلب استان های کشور دوچندان شده است. به طوری که علاوه بر قطعی برق در بخش خانگی، صنعت و تجاری بخش های عمومی کشور مانند مراکز درمانی، بانک ها و ادارات نیز با قطعی مکرر برق مواجه شده اند.
کمبود برق ناشی از چیست و آیا می تواند به خاموشی های بیشتر و مکرر دیگر منجر شود؟
درحال حاضر براساس گزارش های مختلف، کشور با کسری 14 تا 18 هزار مگاواتی برق مواجه است. دولت برای جلوگیری از قطع برق بخش خانگی و ادارات در فصل گرم به صورت منظم، اقدام به قطع برق صنایع پیشران و کوچک کرده است. به عنوان مثال در سال 1396 حدود 11 درصد از تقاضای برق صنایع در تابستان تامین نشده است. این میزان در سال جاری (1403) به 38 درصد افزایش پیدا کرده است و میزان قطع برق صنایع از 12 ساعت در هفته در سال 1403 به 24 ساعت در هفته در سال جاری رسیده است.
درآمد ماشی از فروش برق به صورت نامتوازن در بخش های این صنعت توزیع می شود. شرکت توانیر به عنوان خریدار اصلی برق در کشور طی سال های گذشته به طور میانگین سالانه حدود 15 هزار میلیارد تومان در بخش انتقال و توزیع سرمایه گذاری کرده است. اما سرمایه گذاری در تولید برق از نیروگاه های حرارتی حدود یک چهارم این عدد بوده است.
براساس آخرین گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ظرفیت کل نصب شده تولید برق با حداکثر توان تولید برق از سال 1396 تا سال 1402 رو به افزایش بوده است. اما در همین بازه زمانی اوج تقاضای مصرف برق بوده که با سرعت بیشتری از توان عرضه رشد کرده است.
پیشی گرفتن تقاضای برق نسبت به عرضه باعث ایجاد ناترازی در تولید و مصرف برق شده است. ناترازی برق که بعد از سال 1400 تا حدودی کاهشی بوده است در سال های اخیر مجددا روبه افزایش گذاشته است. این درحالی است که ایران در دهه گذشته که صادرکننده برق به کشورهای دیگر بود امروز با ناترازی برق مواجه است.
قطعی برق در سال های گذشته همواره وجود داشته است. دولت مصرف کنندگان خانگی را مقصر کمبود برق عنوان می کند. این درحالی است که فقط 33 درصد از برق و 25 درصد از گاز تولیدی کشور صرف مصرف بخش خانگی می شود اما در محاسبات، بخش اداری و صنایع کوچک به عنوان مصرف خانگی تلقی شده و سهم بخش مسکونی در برق و گاز حدودا 50 درصد اعلام می شود.
میزان تولید برق از نیروگاه های مختلف
نیروگاه های حرارتی که از سوخت فسیلی استفاده می کنند با تامین حدود 80 درصد برق مورد نیاز کشور بیشترین سهم تولید برق را در اختیار دارند. با وجود سرمایه گذاری های بالا در بخش های مختلف هسته ای، بخش نیروگاه هسته ای فقط 2 درصد از نیاز برق از این بخش تامین می شود. از سویی راندمان نیروگاه های حرارتی 37 درصد است درحالی که با تبدیل این نیروگاه ها به سیکل ترکیبی راندمان این نیروگاه ها به بالای 50 درصد افزایش پیدا خواهد کرد که بخش زیادی از ناترازی برق در کوتاه مدت را جبران خواهد کرد.
مقایسه مصرف سرانه برق در ایران با میانگین مصرف در کشورهای مختلف
مقایسه تولید سرانه برق در ایران با میانگین تولید درکشورهای مختلف
خسارت ناشی از قطعی برق به صنایع پیشران عضو مجمع کارآفرینان ایران
رقم خسارت قطعی برق به صنایع کشور بسیار بزرگتر از حد تصور است. به طور مثال، قطع 7 روزه برق در طول یک ماه بیش از 213 میلیارد تومان به شرکت طبیعت ماکان و میهن خسارت وارد کرده است. همچنین، قطعی 4 ساعته برق، روزانه بیش از 30 میلیارد تومان به شرکت قالی سلیمان خسارت می زند که در مجموع در طول یک ماه منجر به افزایش 40 درصدی هزینه تولید می شود. زیان مالی ناشی از قطع برق محدود به این دو شرکت نمی شود. مدیران صنایع شیمیایی بهداش اعلام کردند که 12 ساعت در هفته با قطعی برق مواجه هستند که ماهانه 2 میلیارد تومان به این شرکت زیان می زند. همچنین، قطعی 2 روزه برق در طول یک هفته باعث زیان مالی 4.5 میلیارد تومانی به شرکت یزدتایر و 2 میلیارد تومانی به شرکت صنایع دستی آقاجانی می شود. همچنین، کارشناسان سه شرکت مادیران، کاله و پتروشیمی رجال، زیان مالی ناشی از قطع یک روزه برق در طول هفته را اعلام کردند. براین اساس قطعی برق در مجموع به میزان 2.5 درصد روی قیمت تمام شده محصولات مادیران اثر می‌گذارد. همچنین این زیان برای شرکت کاله با افزایش 5 درصدی هزینه تولید خود را نشان می دهد و کارشناسان شرکت پتروشیمی رجال نیز اعلام کردند قطعی برق به میزان یک ششم، هزینه مستقیم بر تولید خواهد داشت.